Άγχος αποχωρισμού

Περί εμπιστοσύνης…

Κάθε αγχώδης διαταραχή δημιουργείται όταν κλονίζεται η εμπιστοσύνη και υπερισχύει μια παρόρμηση. Το αίσθημα της εμπιστοσύνης καλλιεργείται ήδη από τις πρώτες μέρες της ζωής του βρέφους καθώς το βρέφος μαθαίνει ότι κάθε ανάγκη που του παρουσιάζεται ικανοποιείται κανονικά. Η σταθερή και αμετάβλητη παρουσία του φροντιστή ενήλικα δημιουργεί ασφαλή δεσμό συμπάθειας. Πάρτε για παράδειγμα το αίσθημα της πείνας. Η πείνα δημιουργεί ένταση που εκδηλώνεται με κλάμα. Η άφιξη του φροντιστή και η ικανοποίηση του αισθήματος της πείνας εξαφανίζουν την ένταση. Τα βρέφη βιώνουν σταθερά αυτή την λεπτή ισορροπία μεταξύ άγχους-άφιξης γονέα-ανακούφισης. Γι’ αυτό και η ικανοποίηση των διαφόρων αναγκών του βρέφους όταν προκύπτουν (και όχι προτού προκύψουν) με άμεσο τρόπο είναι το ενδεδειγμένο. Η επιτυχής εδραίωση κύκλου διατροφής-παιχνιδιού-ύπνου καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το πόσο εμπιστοσύνη αποκτά το βρέφος. Όταν τα πράγματα πάνε ρολόι το άγχος και η αμφιθυμία αίρονται.
Μεγαλώνοντας το βρέφος κοιτάζει το περιβάλλον με αυξανόμενη απαιτητικότητα καθώς αρχίζει να κατακτά αυτονομία σε κάποιους τομείς. Η τάση για αυτονομία έρχεται σε σύγκρουση με τους περιορισμούς στις ικανότητες του βρέφους, καθώς και με τους περιορισμούς που θέτουν οι γονείς, τα μη και τα όχι. Το βρέφος όμως επιζητά την ταύτιση με τους γονείς. Όταν η μάνα κοιτάζει κατάματα το μικρό βρέφος, σε μεγάλο βαθμό οι εκφράσεις της ταυτίζονται με αυτές του βρέφους. Εάν κάνει πως φεύγει, το βρέφος γέρνει μπροστά, τείνει τα χέρια ή βρίσκει άλλους τρόπους να την κρατήσει κοντά του και εάν φυσικά δεν το πετύχει θυμώνει και κλαίει.
Έτσι μετά τον εβδομο μήνα αναπτύσσεται η οντότητα του άγχους αποχωρισμού, που εντείνεται και κορυφώνεται μέχρι τους 18 μήνες. Η έναρξη, η ένταση, η διάρκεια που κάθε βρέφος εκδηλώνει αυτό το άγχος είναι σχετικές με την ιδιοσυγκρασία του παιδιού αλλά και το είδος της σχέσης με το γονέα. Αναφέρουν οι γονείς, ότι «ούτε στο διπλανό δωμάτιο δεν μπορώ να πάω και κλαίει απαρηγόρητο και μόλις εμφανιστώ πάλι μπορεί να ξεραθεί στα γέλια». Αμφιθυμία δηλαδή. Άλλο παράδειγμα είναι ότι όταν ξυπνήσει το βρέφος και δεν δει τη μαμά και το μπαμπά αλλά είναι με τη γιαγιά ή την νταντά του, θα είναι μια χαρά. Μόλις ο γονιός γυρίσει στο σπίτι, τότε η υποδοχή είναι μάλλον εκρηκτική, καθώς το παιδί κλαίει με παράπονο σαν να λέει «πού ήσουν τόσες ώρες». Τις νύχτες έχουμε συχνά ξυπνήματα που δεν είναι όλα πείνα, αλλά πιο πολύ επιβεβαίωση της παρουσίας του γονιού εκεί κατά την απαίτηση του βρέφους. Φανταστείτε τώρα τη γινόταν στη δεκαετία του ’80 που άφηναν τα μωρά να κλαίνε με τις ώρες για να μάθουν μόνα τους…
Ο γονιός είναι η σιγουριά. Το παιδί στο μεταβρεφικό στάδιο παίρνει ένα κουτί, θέλει να το εξερευνήσει, αλλά ψάχνει να το κάνει μαζί με τη μαμά ή τον μπαμπά. Λέει «μαμά» και της το βάζει στο χέρι. Θέλει να περπατήσει στην ανοιχτωσιά αλλά ψάχνει να τραβήξει και το γονιό για να πάνε μαζί. Ο γενικός κανόνας είναι ότι όταν υπάρχει σίγουρος δεσμός συμπάθειας, τα βρέφη σε κάθε αμφίβολη φάση πηγαίνουν προς τους γονείς και αποζητούν είτε την βλεμματική συναίνεση είτε την αγκαλιά και την συμπόρευση. Αν όμως υπάρχει αμφίθυμος δεσμός συμπάθειας μπορεί σε μια κατάσταση αμφιβολίας στην εξερεύνηση, να επιτεθούν προς τον γονιό, ή να αρνούνται να τον πλησιάσουν.
Το άγχος αποχωρισμού κορυφώνεται στον παιδικό σταθμό όπου υπάρχει σε πολλά παιδιά των 2,5 χρονών ο δύσκολος μήνας Σεπτέμβρης (και Οκτώβρης καμιά φορά), καθώς δεν εννοούν με τίποτα να αφήσουν το γονιό να φύγει και να τα αφήσει. Το πρόβλημα του παιδιού σε αυτή τη φάση, δεν είναι βέβαια το μέρος που βρίσκονται αλλά ο κλονισμός της εμπιστοσύνης. «Με αφήνει, θα έρθει όμως να με πάρει;» Ο φόβος είναι αν θα επιστρέψει ποτέ ο γονιός να τα πάρει. Η σταθερή επαναληψιμότητα των κινήσεων κάθε μέρα και η συνεχής προφορική διαβεβαίωση ότι «θα έρθω να σε πάρω στις 3», το οποίο να συνοδεύεται βεβαίως και από συνέπεια στην πράξη, αίρει την απώλεια εμπιστοσύνης και η παρόρμηση του άγχους σταματά.
Μια ξεχωριστή περίπτωση που ενίοτε απογειώνει το άγχος αποχωρισμού είναι ο ερχομός νέου μωρού στην οικογένεια. Φανταστείτε πόσο εκρηκτικό άγχος αποχωρισμού νιώθει ένα παιδί που, επειδή η μανούλα γέννησε, το στείλανε να μείνει για ένα μήνα στη γιαγιά. Λάθη ανεπίτρεπτα αυτά. Το παιδί νιώθει ξαφνικά ότι είναι ανεπιθύμητο, ότι δεν είναι ο πρωταγωνιστής, ότι αφού το στείλανε σε άλλο σπίτι, μάλλον δεν θα ξαναγυρίσει ποτέ. Κλονίζεται η εμπιστοσύνη του και φυσικά αυτό είναι η αρχή ενός τσουνάμι αντιδράσεων ζήλιας. Το παιδί που θα αποκτήσει αδερφάκι, χρειάζεται από 3 μήνες πριν το γεγονός μέχρι και 6 μήνες μετά, απόλυτη σταθερότητα και καμιά αλλαγή στη ρουτίνα του. Καμία αλλαγή στο δωμάτιο που θα κοιμάται, στο αν θα κόψει την πιπίλα ή το μπιμπερό. Αυτές οι αλλαγές ή θα προηγηθούν αρκετά νωρίς πριν τη γέννα του αδερφού, ή θα περιμένουν για αρκετά μετά το γεγονός.
Από την περίοδο που συνειδητοποιούμε ότι το βρέφος αναπτύσσει σημεία άγχους αποχωρισμού, δύο πράγματα θα μας βοηθήσουν να χειριστούμε το παιδί μας. Πρώτον, η κατανόηση του τι περνά και τι νιώθει το μωρό μας. Αν ο γονιός ξέρει τι είναι αυτό που συμβαίνει, θα δώσει πολύ αγάπη, πολλές αγκαλιές και επιβεβαιώσεις της πάντα ακούραστης παρουσίας δίπλα στο παιδί του. Δεύτερον, σταθερό περιβάλλον. Τα παιδιά που αλλάζουν συνέχεια νταντάδες αποκτούν έντονη παρόρμηση λόγω άγχους με πολλά ξεσπάσματα θυμού και γκρίνια/ιδιοτροπία. Τα παιδιά που μετακομίζουν συνέχεια, που δεν έχουν σταθερό πρόγραμμα και ωράριο, που δεν έχουν στοιχειωδώς πρόγραμμα στο φαγητό και στον ύπνο, αποτελούν μια πρόκληση στο πώς να διαχειριστεί κανείς το άγχος τους στις μικρές ηλικίες.
Θυμηθείτε ότι τα παιδιά μας μπαίνουν σε τροχιά γύρω από το γονιό όπως οι πλανήτες γύρω από τον ήλιο, απομακρύνονται μεγαλώνοντας, κοιτώντας πότε-πότε πίσω, κινούνται όλο και μακρύτερα και επιστρέφουν πάντα έστω και για λίγο για ένα καθησυχαστικό άγγιγμα…